شیوه های پیشگیری از ارتکاب گناه در کتاب و سنت

چکیده رویکرد اصلی در آموزه های دینی با توجه به هدف غایی دین که قرب الهی است، مصون داشتن انسان ها از گناه و لغزش می باشد. با این وجود حرکت انسان به سوی رشد و کمال، لاجرم از گذرگاه پرپیچ و خم دنیا می گذرد. در این مسیر، اوست که با اختیار و اراده ای آزاد و با وجود تمایلات طبیعی و غریزی متنوع در درون خویش و پرتگاه های لغزش و گناه در محیط اطراف، تکیه به ایمان حقیقی خویش نموده و طریق تقوا و پرهیزکاری پیش می گیرد. ایمانی که برخاسته از قلب، جاری شده بر زبان و جلوه گر در اعمال و رفتار او می باشد. تقوای الهی، متناسب با ظرفیت بالفعل هر یک از افراد، در مراتبی متفاوت جلوه گر می شود و آنان را از گناه و معصیت بازمی دارد. چه این که می توان بالاترین مراتب تقوا را در پیامبران?، معصومین? و بزرگان و علما به عنوان اسوه هایی شایسته ملاحظه کرد و آنان را در مسیر پرهیزکاری الگوی خویش قرار داد. نظام پیشگیری از گناه در آموزه های دینی، بیانگر مجموعه ای از سامانه ها و سازوکارهای فردی و اجتماعی است که هر یک با ارتباط منطقی با سایر اجزای این نظام می کوشد بخشی از اهداف واسطه ای نظام تعلیم و تربیت اسلامی را که صیانت از فرد در برابر لغزش ها و گناهان می باشد، محقق سازد. در این مسیر، از یک سو، با تأکید بر تعلیم و تربیت صحیح و مبتنی بر آموزه های دینی و الهی، افراد متربی به تربیت اسلامی می گردند و بدین جهت عناصر متعددی دخیل و دارای مسئولیت خطیر معین گردیده اند. از سوی دیگر با تبیین آثار و نتایج گناه و با وضع عقوبت های دنیوی و اخروی و با جنبه های مادی و معنوی، هزینه های ارتکاب گناه برای افراد افزایش پیدا کرده و بدین طریق آنان از ارتکاب گناه بازداشته شده اند. علاوه بر سازوکارهای فوق الذکر، کلیه عناصر اجتماع نیز براساس آموزه های دینی، در برابر لغزش و گناهانِ یکدیگر، مسئول شناخته شده و بدین ترتیب حساسیت اجتماعی در برابر گناه تقویت گردیده، تا در نتیجه از شیوع این بیماری مهلک جلوگیری شود. حکومت اسلامی نیز در این بین نقشی بسیار تأثیرگذار دارد. در نهایت به رغم سازوکارهای موجود برای پیشگیری از گناه، کسانی که به این پرتگاه مهلک درمی افتند نیز از نظرگاه شارع مقدس دور نبوده و راهکار ویژه ای برای بازسازی و بازپروری شخصیت آنان و بازگشت به زندگی مومنانه در قالب توبه و استغفار پیش بینی گردیده است. مقصود از وضع و پیش بینی راهکاری چون توبه و استغفار جلوگیری از اصرار بر گناه و ارتکاب اعمال ناپسندتر و نامطلوب تر می باشد. می توان گفت قرآن و روایات آینه ای تمام نما از نظام پیشگیری دینی از گناه و لغزش می باشند. واژگان کلیدی: گناه، لغزش، پیشگیری، آموزه های دینی، تقوا، الگوها و اسوه ها، تعلیم و تربیت، توبه و استغفار، امر به معروف و نهی از منکر